Afty to niewielkie, bolesne owrzodzenia pojawiające się na błonie śluzowej jamy ustnej. Mimo że nie stanowią zagrożenia dla życia, potrafią znacząco uprzykrzyć codzienne funkcjonowanie – utrudniają jedzenie, mówienie i higienę jamy ustnej. Ich występowanie bywa nawracające, a przyczyny trudne do jednoznacznego ustalenia.
Skąd się biorą afty? Możliwe przyczyny i czynniki ryzyka
Etiologia aft nie jest do końca poznana, ale lekarze wskazują szereg czynników, które mogą sprzyjać ich powstawaniu. Do najczęstszych należą drobne urazy mechaniczne – powstałe np. w wyniku nagryzienia policzka, używania aparatu ortodontycznego, zbyt twardej szczoteczki lub przypadkowego otarcia. Równie często zmiany pojawiają się w wyniku osłabienia odporności – szczególnie w okresach stresu, przemęczenia lub infekcji wirusowych.
Wpływ na rozwój aft mogą mieć również niedobory witamin i mikroelementów, zwłaszcza żelaza, cynku, witaminy B12 i kwasu foliowego. Istnieją też przesłanki wskazujące na podłoże autoimmunologiczne lub dziedziczne – u niektórych pacjentów afty pojawiają się regularnie, bez wyraźnego powodu, co sugeruje skłonność zapisaną w genach.
Nie można też pominąć wpływu alergii pokarmowych i nietolerancji – niektóre produkty, zwłaszcza ostre przyprawy, cytrusy, czekolada czy orzechy, mogą prowokować pojawienie się zmian u osób wrażliwych. Wysoka częstotliwość nawrotów może także towarzyszyć chorobom przewlekłym, takim jak celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Behçeta.
Jak rozpoznać afty? Objawy i lokalizacja zmian
Afty zazwyczaj przybierają postać niewielkich, okrągłych lub owalnych owrzodzeń o białawym lub żółtawym środku, otoczonym czerwoną obwódką zapalną. Najczęściej występują na wewnętrznej stronie warg, policzków, pod językiem lub na jego brzegach, rzadziej – na podniebieniu i dziąsłach. Ich liczba może się różnić – od pojedynczych zmian po całe skupiska.
Pojawieniu się aft często towarzyszy pieczenie, ból i dyskomfort – zwłaszcza podczas jedzenia, picia lub mówienia. W przypadku większych zmian ból może być na tyle intensywny, że zaburza codzienne funkcjonowanie. Charakterystyczne jest to, że afty nie są związane z obecnością wirusów opryszczki – choć bywają z nimi mylone.
Zmiany utrzymują się zazwyczaj od kilku dni do dwóch tygodni, a po ich wygojeniu nie pozostają blizny. Nawracające przypadki mogą wskazywać na tzw. nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej – schorzenie wymagające pogłębionej diagnostyki.
Leczenie aft – jak łagodzić objawy i przyspieszyć gojenie?
Leczenie aft skupia się głównie na łagodzeniu bólu, zmniejszaniu stanu zapalnego oraz skróceniu czasu gojenia. W pierwszej kolejności stosuje się preparaty miejscowe – żele, płyny i maści zawierające środki przeciwzapalne, znieczulające lub antyseptyczne. Pomocne bywają również płukanki na bazie rumianku, szałwii czy chlorheksydyny.
W przypadku uporczywych lub dużych zmian lekarz może zalecić leczenie ogólne – w tym leki przeciwzapalne lub immunomodulujące. U pacjentów z niedoborami skuteczne może się okazać uzupełnienie witamin i mikroelementów. Warto też unikać drażniących pokarmów, dbać o delikatną higienę jamy ustnej i ograniczyć stres.
Jeśli afty pojawiają się często, są wyjątkowo bolesne lub nie ustępują mimo leczenia, konieczna jest wizyta u specjalisty – najlepiej stomatologa lub lekarza pierwszego kontaktu. Zmiany w jamie ustnej, choć z pozoru błahe, mogą być pierwszym sygnałem głębszych problemów zdrowotnych.
